Тоҷикистон аз файзу таровати баҳори гулбадомон ва гулбасар ва накҳати дилпазири Наврӯзи оламафрӯз қабои идона ба бар намудааст. Аз таровату шаҳомати баҳору Наврӯз кабӯтарон чун намоди сулҳу озодӣ дар осмони нилгун ва софу беғубори Тоҷикистони соҳибистиқлол ба парвоз меоянд, гулҳои баҳорӣ ба табиати нозанин бӯйи муаттарро ҳадя меоранд, барфҳо худро чу пояндози фасли баҳор об мекунанд, гулу раёҳин аз ин таровату зебоиҳои арӯси сол шодона мерақсанд, орзуҳо дар кӯзаи дилҳои пиру ҷавон мешукуфанд, баҳор бо қолини махмалин Наврӯзи дилафрӯзро ба армуғон меорад, зеро:

Баҳори рафтаи ман боз омад,

Нигори шӯхи хушовоз омад.

Садои андалебонро шунида,

Дилам аз шодӣ дар парвоз омад.

Оре, баҳор рамзи зебоӣ ва Наврӯз нишони сарсабзӣ ва растахези табиат аст. Воқеан, дар таърихи фарҳанги мардуми ориёӣ ҳеҷ як анъана ва расму оине чун ҷашни хуҷастапай ва фархундаи Наврӯз азизу арҷманд нест. Ин иди аҷдодӣ насли имрӯзро бо расму оин, арзишҳои ахлоқӣ, меҳру муҳаббат ва анъанаҳои неки ниёгон мепайвандад.

Ҷашни Наврӯз одобу русуми хоси худро дорад, ки дар адабиёти мо бозтоби густурда пайдо намудааст. Чун анъана дар овони Наврӯз мардуми ҳунарманду фарҳангсолори тоҷик ҳунарҳои дастии худ, аз қабили табақтарошӣ, гулдӯзӣ, тоқидӯзӣ, заргарӣ ва ғайраро фаъолона ба намоиш мегузоранд. Бо боварӣ метавон қазоват кард, ки ба ин васила анъанаву суннатҳои қадимии мардумии мо, хусусан дар ҷашни Наврӯз ба ҷаҳониён бештар муаррифӣ гардида, оламгир хоҳанд шуд.

Тавре аз сарчашмаҳо бармеояд, Наврӯз таърихи зиёда аз 4 ҳазорсола дошта, бузургтарин рӯз барои ҷашнгирандагони он ба ҳисоб меравад. Наврӯз амри таърихиест, ки куҳан будани худро тасдиқ намудааст. Наврӯз муколамаи байни инсону табиат ва замину сомон аст. Он қудрати ба ҳам овардани инсонҳоро дорад. Ба ақидаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин ҷашнест, ки моро бо гузаштаи дур пайваст намуда, ба ояндаи дурахшон омода мекунад. Наврӯз ҳадяи ҷаҳонист, ки ҳамаро ба шодӣ ва мушорикат даъват мекунад. Миқёсҳоро ба ҳам оварда, муҷиби оромӣ ва сулҳ аст. Зидди ҷангу ҷудоӣ буда, ташвиқи дӯстӣ ва сулҳро дорад! Он ба ягон дин, мазҳаб, халқияту миллат тааллуқ надошта, мардумони сайёраро ба ҳам меорад. Он ҷашни қадимӣ ва анъанавии мардуми эронинажод, аз ҷумла тоҷикон буда, Наврӯз ба рӯзи аввали солшумории шамсӣ – 1-уми аввали ҳамал ё 21-уми марти солшумории милодӣ рост меояд.

Наврӯзро ба таври гуногун, аз ҷумла дар баъзе ноҳияҳо "Иди сари сол" низ меноманд. Агар бештаре аз ҷашнҳои олам ба воситаи ҳодисаҳое дар миёни мардумон машҳур шуда, мавриди пайравии доимии эшон қарор гирифта бошанд, пас Наврӯз падидаест, ки аз ҷониби худи табиат барои аҳли сайёраи Замин тақдим шудааст. Ин воқеан ҳам зиндатарин ҷашне дар рӯи Замин аст, ки бидуни хоҳиши ягон халқу миллати ҷаҳон ҳар соле як маротиба худ фаро мерасад. Он ҷашни сабзиш ва офариниши ҷаҳон, воқеан ҳам омадани соли нав аст.

Абурайҳони Берунӣ донишманд ва олими қарни даҳум дар китоби машҳури худ «Осор-ул-боқия» аз забони Алӣ бинни Яҳё навиштааст, ки «Рӯзи Наврӯз ягона рӯзест, ки тағйирнопазир аст» ва дар китобаш «Ал-тафҳим» менигорад, ки «нахустин рӯз аст аз Фарвардинмоҳ ва аз ин ҷиҳат рӯзи нав карданд, зеро ки нишонии соли нав аст».

Бояд зикр намуд, ки мувофиқи маълумоти хондашуда аз осори Абурайҳон Берунӣ чунин хулоса баровардан мумкин аст, ки ин донишманд ба таври густурда дар бораи ҷашн гирифтани Наврӯз сухан мегӯяд ва дар таҳқиқоти хеш барои шинохти рамзу рози оинҳо ва маросимҳои гуногун на танҳо ганҷинаҳои куҳанро меҷӯяд ва дарҳои онҳоро ба рӯи хонандагони асари гаронбаҳояш мекушояд, балки аз амалнамоӣ аз суннатҳои дерина дар рӯзгори худ низ хабар медиҳад ва ошкоро мегӯяд, ки мардумони давронаш бо покиза гардонию навсозии ҳамаи афзор ва дастмояҳои зиндагӣ ва оростану пиростани хонаву кошона аз Наврӯз истиқбол менамуданд.

Дар воқеъ, иди Наврӯз ин ҷашни оғози баҳор ва соли нави мардуми форсу тоҷик буда, ба покизагӣ ниёз дорад. Наврӯз дар луғатҳо ба маънои рӯзи нав ва тоза, рӯзи нахустин, аввали рӯзҳои сол, яъне рӯзе ки соли нав аз он оғоз мегардад, омадааст. Дар баъзе аз матнҳои куҳан, аз ҷумла «Шоҳнома»-и ҳаким Фирдавсии Тусӣ, Таърихи Табарӣ, «Ал-тафҳим», «Осор-ул-боқия»-и Абурайҳон Берунӣ ва «Наврӯзнома»-и Умари Хайём шоҳ Ҷамшед ё ин ки Каюмарс ба унвони поягузори Наврӯз муаррифӣ шудаанд.

Имрӯз Наврӯз ҷашни ҷаҳонӣ гаштаву онро дар қатори мардумони ориёинажод сокинони дигар кишварҳо низ чун ҷашни дӯстиву ҳамдилӣ ва бо ҳам наздик сохтани мардумони кулли дунё таҷлил менамоянд.

Боиси ифтихори мо, мардуми ориёитабор аст, ки соли 2009 Ҷашни Наврӯз ба Рӯйхати мероси фарҳангии башарияти ЮНЕСКО дохил шуд. Гузашта аз ин, соли 2010 бо пешниҳоди Тоҷикистон ва пуштибонии як қатор кишварҳои ҷаҳон Ҷашни Наврӯз аз ҷониби Маҷмаи умумии Созмони Милалаи Муттаҳид бо судудри як қатънома ҷашни байналмилалаӣ эълон шуд. Ин қатънома дар 64-умин нишасти СММ қабул шудааст. Тибқи қарори Маҷмаи умумии СММ аз 18-уми феврали соли 2010 рӯзи 21-уми март ба унвони Рӯзи байналмилалии Наврӯз эълон гардид.

Дар даврони истиқлол афкори нави миллӣ ташаккул ёфт, ки ҷавҳари аслии онро эҳёи ҷашнҳои миллӣ, оинҳои мардумӣ ва тақвияти арзишҳои миллӣ ташкил медиҳанд ва маҳз дар замони истиқлол миллати тоҷик сарнавишти давлатро ба дасти худ гирифт, Наврӯз дар кишвари мо шукӯҳу ҷалолашро аз нав пайдо кард ва ба ҷашну сурури умумимиллӣ табдил ёфт. Саҳми мардум ва давлати мо низ дар он назаррас аст. Зеро Наврӯз дар кишвари мо сартосарӣ ва басо бошукӯҳ таҷлил мешавад ва воқеан Тоҷикистон ватани Наврӯз аст:

Базми гул дар чамани Наврӯз аст,

Савти ғулғулфикани Наврӯз аст,

То ба гардун сухани Наврӯз аст,

Тоҷикистон ватани Наврӯз аст.

Наврӯз рамзи ҳувияти миллӣ ва истиқлоли давлатии мост, ки тавассути он анъанаҳои миллии мо дар сартосари ҷаҳон тарғиб мегарданд. Наврӯз имрӯз низ пайвандгари халқҳо ва фарҳангҳост. Ҳамакнун Наврӯз, ки ҷашни ҷаҳонӣ шудааст, бошад, ки ҳар сол инсонҳоро ба ҳамдигар наздиктар ва аз сарвати дӯстию бародарӣ баҳравар намояд, барои истиқрори сулҳу ваҳдат ва аз байн бурдани низоъҳою бегонагиҳо дар саросари ҷаҳон мусоидат кунад.

Баъзе аз анъанаҳо ва оинҳои наврӯзӣ наврӯзӣ вуҷуд доранд, ки хосияти покшавии муҳити атроф, покшавии ҷисму руҳи инсон ва заминаи беҳдоштиро ташвиқ мекунанд. Аз ҷумла, онҳо зебоипарастии мардумро дар Наврӯз нишон медиҳанд. Дар ҳамин замина кишоварзон бо умеди ҳосили фаровон ба кишти зироат шурӯъ мекунанд, боғдорон ниҳол мешинонанд ва дар ҳар хона суманак мепазанд.

Дар арафаи Наврӯз мусобиқаҳои гӯштингирӣ ва бузкашӣ баргузор мегарданд. Дашту даман дар аёми Наврӯз либоси сабзу сурх ба бар мекунанд. Лола ончунон зиёд мерӯяд, ки дар баъзе ҷойҳо қолини сурхро ба ёд меоранд. Шояд барои ҳамин ҷашни Наврӯзро «Гули сурх» меноманд.

Дар фасли Наврӯз, ки сари соли нав аст, замин омодаи кишт мешавад. Деҳқон бо дастони нерӯманди худ донаи умед мекорад ва умеди нек дар дил, умед барои беҳрӯзӣ ва зиндагии навин мепарварад. Зеро Наврӯз дар асл ҷашни зиндагист, ки пойандозаш гулу сабзаҳо, ҳамовозаш рӯду чашмаҳо, нағмахонаш паррандагон, санохонаш махлуқоту мавҷудоти оламанд. Наврӯз оғози сол, ҷашни бедории табиат ва эҳёи анъанаҳои миллии аҷдодиамон мебошад. Наврӯз ҷаҳонро такони тоза дода, ҷисму ҷонро шукуфо мекунад.

Аз ин лиҳоз, Наврӯзи дилафрӯзи зебоофару арӯси солро шодона мепарастем, зеро аз оташи гармаш забонаҳои оташи ниёгон сар мекашанд, аз фазилатҳои некаш равони мо оромиш ва ҷаҳони мо осоиш меёбад. Аз сахои муродбахш ва атои ҷонбахши Наврӯз орзумандон шарофат, мустамандон саодат, имдодгарон шарофат ва ноумедон каромат дармеёбанд.

Наврӯз моро аз хушиҳо, тантанаҳои шодмонӣ, айёми шукуфоӣ, растахези табиат ва суботи сартосарии башарият паём медиҳад. Ин паём дар замири ҳар як фарди бедордили ҷомеа чароғи худшиносиву эҳёи суннатҳои фаромӯшгаштаи ниёгонро меафрӯзад, азми ҳамагонро баҳри анҷоми аъмоли солеҳу корҳои хайр роҳнамун месозад.

Бале, паёми ҷонбахшу раҳнамунсози Наврӯз паёми музаффариятҳои рӯзафзуни Тоҷикистони соҳибистиқлол бо роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аст.

Аё Наврӯзи пурсахо, бо паёмҳои наву таманиёти шодиафзо биё, шодонаву масрурона аз омаданат мезавқем, меболем, ҷавҳари вуҷуди худро пояндози қадамҳои пуртаровату афсункорат менамоем, зеро аз қудуми нурафшону тароватбахшат табиат сарсабзтар, чароғи илму маърифат рушантар ва ба ин васила уммеду орзуҳои дили мо пуршукуфа мегардад.

Эй шохаи хушкида, имсол ту бишукуфтӣ,

Эй пунбаи болида, Наврӯз муборак бод!

Эй ёри аламдида, имсол куҷо рафтӣ?!

Эй ёри писандида, Наврӯз муборак бод!

Эй ҳусни барозида, Наврӯз муборак бод!

Эй ҷону дилу дида, Наврӯз муборак бод!

Аз ин рӯ, биё Наврӯзи озодақабо, марҳабо ба Тоҷикистони азизи мо, ба маскани хушиҳо, некиҳо, орзуҳо ва маъвои миллати бошарафу тамаддунгустари тоҷик.

Сабзгун пуштаву саҳрои Ватан,

Сабзпӯш аст ҳама ҷои Ватан,

Сабз ҷон дар бадани Наврӯз аст,

Тоҷикистон ватани Наврӯз аст.

Сабзгун пуштаву саҳрои Ватан,

Сабзпӯш аст ҳама ҷои Ватан,

Сабз ҷон дар бадани Наврӯз аст,

Тоҷикистон ватани Наврӯз аст.

Наврӯзи байналмилал хуҷаста бод, ҳампешагони гиромиқадр!

Аҳлиддин Ибодуллозода – ректори Донишгоҳи

давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи С. Айнӣ