14.04.2025
14 апрели соли 2025 дар “Маркази ЭКСПО - Душанбе”-и шаҳри Душанбе рӯзи якуми дуюмин Фестивал - намоишгоҳи байналмилалии донишгоҳҳои давлатҳои хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз гардид.
Дар намоишгоҳи байналмилалии донишгоҳҳои давлатҳои хориҷӣ муовини вазири маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон Лутфия Абдулхолиқзода, директор ва кормандони Маркази барномаҳои байналмилалӣ, кормандони соҳаи маориф, намояндагони сарраёсат, раёсат ва шуъбаҳои маорифи шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ва шаҳри Душанбе, устодону хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва литсею гимназияҳо, ҳамчунин намояндагони 82 муассисаи таҳсилоти олӣ ва илмии кишварҳои ИДМ, Осиё, Аврупо ва Амрико иштирок намуданд.
Зимни ифтитоҳи чорабинӣ муовини вазири маориф ва илм қайд намуд, ки фестивал – намоишгоҳи мазкур бо мақсади тақвияти фаъолият дар самти густариши ҳамкориҳо бо муассисаҳои таҳсилоти олии хориҷӣ ва ҷиҳати ба таҳсил фаро гирифтани ҷавонони тоҷик дар донишгоҳҳои кишварҳои пешрафтаи ҷаҳонӣ баргузор карда мешавад. Аз ҳамин лиҳоз хонандагону довталабони тоҷикро мебояд аз имконияти мавҷуда самаранок истифода бурда, барои омӯзиши илму дониш ва азхудкунии касбу ҳунари замони муосир саъю кӯшиш намоянд.
Намоишгоҳи мазкур барои шиносоии пурраи ҷавонону наврасони кишвар бо дастоварду имкониятҳои донишгоҳҳои машҳури ҷаҳон, ҷалби шумораи бештари ҷавонони тоҷик ба ин муассисаҳо, дар риштаҳои илмҳои табиатшиносӣ, дақиқ, риёзӣ, техникӣ ва технологияҳои иттилоотии муассисаҳои таълимии давлатҳои хориҷӣ фаро гирифтани ҷавонони мамлакат ва ба ин васила кам намудани таъсири хурофот ва радикализми динӣ ба тафаккури ҷомеа, омода намудани мутахассисони ба талаботи бозори ҷаҳонӣ ҷавобгӯ, инчунин, фароҳам намудани шароит барои густариши ҳамкории муассисаҳои таҳсилоти олии касбии ҷумҳурӣ бо муассисаҳои таълимии давлатҳои хориҷӣ ва ҷалби сайёҳони хориҷӣ ба мамлакат мусоидат менамояд.
Фестивал – намоишгоҳи мазкур аз 14 то 18 апрели соли 2025 дар шаҳри Душанбе ва вилоятҳои Хатлон ва Суғд баргузор гардида, аллакай дар рӯзи аввал зиёда аз 6 ҳазор хонандагону толибилмон аз он дидан намуданд.
Қайд кардан бамаврид аст, ки дар фестивал – намоишгоҳи мазкур 180 нафар намояндаи 82 муассисаи таҳсилоти олӣ ва илмии 13 давлати хориҷӣ, аз ҷумла, ИМА, Британияи Кабир ва Ирландияи Шимолӣ, Ҷумҳурии Мардумии Чин, Кипр, Аморати Муттаҳидаи Араб, Туркия, Малайзия, Федератсияи Россия, ҷумҳуриҳои Қазоқистон, Ӯзбекистон, Қирғизистон ва Беларус иштирок менамоянд.
Маркази матбуоти
Вазорати маориф ва илми
Ҷумҳурии Тоҷикистон
Хабарҳои дигар
-
УМЕДА ШАРИФОВА: БО ИРОДАИ ҚАВӢ, БОВАРИИ КОМИЛ ВА ОМӮЗИШИ ВАСЕЪ САЗОВОРИ ШОҲҶОИЗА ШУДАМ Ӯ ҳангоми суҳбат ҳарфҳоро бо нармӣ ба забон меовард, гӯё намехост, ки эҳсосоти ботинияш ошкор гардад. Ором, андешаманд ва бо эҳтиром сухан мекард. Аз ҳар ҷумлааш маълум мешавад, ки китоб барои ӯ ҳамсафари зиндагист. Аз ангезаи иштирок дар озмун то машаққатҳои шабонарӯзиву муваффақ шуданаш нақл кард. Умеда Шарифова-хонандаи синфи 4-и МТМУ №4-и ноҳияи Масчоҳ, ғолиби Шоҳҷоиза аз номинатсияи адабиёти муосири тоҷики Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” мебошад. -Ман дар даврҳои ноҳиявию вилоятӣ сазовори ҷойи аввал гардидам, тайёриамро пухтатар карда, барои иштирок дар даври ҷумҳуриявӣ омода шудам. Мехостам, аққалан, ҷойи сеюмро гирам, аммо намедонистам, ки ин комёбӣ ба ман даст медиҳад,-бо ҳаяҷон мегӯяд Умеда. Модараш низ бо ифтихор мегуфт: “Умеда аз хурдӣ ба китоб дил баста буд. Ҳар китобе, ки ба дасташ меафтод, ҳатто агар барои синну соли ӯ душвор бошад ҳам, онро мехонд”. Ҳамин дастгириву роҳнамоии муҳити оила буд, ки дар дили ӯ меҳр ва эҳтироми хосса ба китоб парвариш ёфт. У. Шарифова барои иштирок дар озмун шабу рӯз заҳмат кашида, бештари вақташро барои мутолиаи асарҳои бадеӣ ва аз бар намудани осори адибон сарф мекард. Ҳар боре, ки ба китоб рӯ меорад, гӯё ба олами рангини маънавӣ ворид мешавад. Барояш мутолиаи китоб амсоли нафас кашидан шудааст, ки бидуни он фаъолияти худро тасаввур карда наметавонад Хомӯшии шаб, рӯшноии чароғи мизи корӣ ва китобҳои парешоне, ки гирду атрофро пур карда буданд, ҳамсафари ҳамешагии ӯянд. Бале, Умеда барои соҳиб шудан ба Шоҳҷоиза 20 роман, 40 повест, 6 очерк, 115 ҳикоя, 3 асари ёддоштӣ, 3 асари драммавиро мутолиа намуда, 137 ғазал, 150 рубоиву дубайтӣ, 250 байт достон ва 150 байт аз дигар навъҳои шеъриро аз бар кардааст. Меҳру муҳаббат ба китоб дар дар ниҳоди Умеда ҳанӯз 6 сол дошт, пайдо гардид. Дар ин давра тамоми дарсҳои хонандагони синфи якумро аз худ карда буд, аз ин рӯ, ба мутолиаи китобҳои бачагона пардохт. Албатта, дар ин роҳ модараш, ки дар деҳа ба ҳайси омӯзгори синфҳои ибтидоӣ фаъолият менамояд, кумак намуд. Ба ин мазмун, ду сол аз рӯйи номинатсияи адабиёти бачагона дар Озмуни ҷумҳуриявии “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” иштирок намуд, вале сазовори ҷойи намоён нагардид. Баъдан, ба хулосае омад, ки аз номинатсияи адабиёти муосири тоҷик иштирок кунад. Дар соли аввали иштирок дар ин номинатсия, то даври ҷумҳуриявӣ роҳхат гирифт, аммо соҳиби ҷойҳои ифтихорӣ нашуд, аз ин ҳолат руҳафтода нагардид. Баръакс, ҳар як нокомӣ барояш неру мебахшид, ки бештар бихонаду биёмӯзад ва аз ёд кунад. Ҳамин иродаи қавӣ ва боварӣ ба хеш буд, ки ба ин дастоварди бузург ноил гардид. -Дастрасӣ ба китоб каме мушкил буд, аммо омӯзгори ман, ки худ пештар иштирокчии озмуни мазкур аст, аксари китобҳоро дошт. Баъзе асарҳоеро, ки дастрас карда наметавонистем, омӯзгор шакли электронии онро аз интернет боргирӣ карда, дар варақ чоп менамуд, онҳоро ба монанди китоб дӯхта, мутолиа мекардам,-иброз дошт қаҳрамони мо. Барои ӯ, аз ҳама бештар асари “Фирдавсӣ”-и Сотим Улуғзода писанд аст ва ҳеҷ гоҳ аз такрор ба такрор омӯхтани он хаста намешавад. Ӯ бо ифтихор мегӯяд: “Ман китобхониро дӯст медорам. Хондани китоб ва илмомӯзӣ роҳи ояндаи моро равшан ва ҷаҳонбиниамонро васеъ мекунад. Дар оянда мехоҳам табиб шавам ва барои саломатии мардуми сарбаланди кишварамон саҳм гузорам”. Ҳамин тариқ, 4 декабр толори пур аз одам, ҳар як иштирокчӣ садо додани номи худро мунтазир. Волидон барои шунидани номи фарзанди худ интизорӣ мекашиданд ва омӯзгорон аз шунидани номи шогирди хеш ба ваҷд меомаданд. Вақте ки номи Умеда Шарифова ҳамчун барандаи Шоҳҷоиза эълон шуд, ашки лолагуне дар чашмонаш ҳалқа зад ва танҳо чизе, ки гуфт, ин буд: “Ман Шоҳҷоизаи худро ба ҷашни 35-солагии Истиқлоли давлатӣ ва 70-солагии азхудкунии дашти Дилварзин (Мастчоҳ) мебахшам”. Дар интиҳои суҳбат Умеда миннатдории худро ба ташкилкунандагони озмун, хусусан, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Вазорати маориф ва илми кишвар, волидони азизаш, омӯзгораш – Одинамуҳаммад Раҷабзода ва дигар масъулин иброз намуд. Ваъда дод, ки дар оянда Ватани азизамонро дар арсаи байналмилалӣ низ муаррифӣ мекунад. Ҷасури ҚИЁМИДДИН, “Омӯзгор”
43
07.12.2025 -
Фурӯғи чеҳраҳои озмун Даври ҷумҳуриявии озмуни «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст», ки бо ҳидоят ва раҳнамоиҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ташкил ва роҳандозӣ мегардад, ҷамъбаст шуд. Ҳангоми баргузории озмун равшан эҳсос гардид, ки довталабон нисбат ба солҳои пеш хеле фаъол буда, ҳатто интихоби ғолибон дар ҳамаи бахшҳо ба мушкилӣ сурат мегирад. Ин душворӣ, пеш аз ҳама, бастагӣ ба он дорад, ки дар ҳамаи зинаҳо довталабон бештар аз ҳарсола ашъор аз бар кардаву китобҳои зиёдеро мутолиа намудаанд. Новобаста ба мушкилоти мавҷуда, барои хонандагони зинаҳои макотиби таҳсилоти миёнаи умумӣ дар номинатсияи адабиёти классикии тоҷик онҳо кӯшишҳои муваффақонае барои аз бар намудани ашъор ва мутолиаи огоҳмандонаи осори бузургони адабиёти классикии мо намуданд. Бо итминон метавон изҳор дошт, ки сатҳи донишу биниш, мутолиаву маърифати довталабон имсол нисбат ба солҳои қаблӣ хеле боло рафтааст. Агар як гурӯҳи онҳо бо сабаби таҷрибаҳои чандсолаи ширкат дар озмун дар ин ҷода муваффақ шуда бошанд, гурӯҳи дигар бо такя бар завқу салиқаи баланди хеш дар ин роҳ тавфиқ ёфтаанд. Омодагӣ ба озмун, албатта, дар заминаи қиёси синнусолӣ наметавонад дар як сатҳ бошад, вале агар аз нигоҳи зинаҳои камолоти маънавӣ ба ин масъала ворид шавем, равшан мегардад, ки бемуҳобо, кӯдакони синни хурди мактабӣ хеле фаъоланд, новобаста ба он ки онҳо тоза ба майдони омӯзишу мутолиа ворид шудаанд. Бахусус, ширкати чанд нафар хонандаи синфҳои 1 ва 2, ки миқдори зиёди ашъорро аз бар намудаанд, аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки ин насли тозафикру тозаандеша дар ин ҷода хеле муваффақанд. Интихоби ашъор ва осори мутолиашуда аз ҷониби онҳо қобили таваҷҷуҳ аст, зеро аксаран пораҳои манзум ва мансурро ҳаҷман зиёд ҳифз намудаанд. Соҳиби чунин ганҷинаи бузурги маънавӣ гардидан баҳри иштирокчиён барои он шарафи бузурге хоҳад буд, ки тамоми умр эшонро ҳамроҳӣ намуда, дар камолоти фикриву андешавиашон нақши муассир хоҳад гузошт. Махсусан, натиҷаҳои шоиставу шоёни таъсири мутолеаи адабиёт ба кӯдакону наврасон ва хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумиро, ки нисбат ба табақаҳои дигар хеле фаъоланд ва бо завқу шавқи баланд дар озмун ширкат варзидаанд. Масалан, дар миёни довталабони ғолиб нафароне ҳастанд, ки аз 180 то 250 ғазал аз бар намуда, тақрибан то чаҳор ҳазор байтро аз ёд медонанд. Мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки сол аз сол доираи мутолиа ва фарогирии мероси адабиёти гузаштаи мо аз сӯйи довталабон вусъати бештар касб мекунад. Барои ман бисёр хушоянд буд, ки дар дафтари аксари ширкаткунандагони озмун чандин намуна аз ғазалиёти Мирзо Абдулқодири Бедил, ки дар адабиёти мо бо номи «Абулмаъонӣ» маъруф аст, мавҷуд буд. Чанд нафар пораҳое аз маснавии «Комде ва Мадан»-ро низ аз ёд кардаанду нафарони дигар қасидаҳоеро аз маҳсули хомаи ин шоир медонанд. Бавижа, қасидаи «Саводи аъзам», ки дар посухи «Дарёи аброр»-и Амир Хусрави Деҳлавӣ суруда шудааст. Мухаммасҳое низ аз Бедил дар бастаҳои чанде аз довталабон ҷой дошт. Қобили таъкид аст, ки мардуми тоҷик бештар аз дусад сол аст, ки Бедил мехонанд ва мавҷудияти нусхаҳои фаровони хаттии девони шоир дар хонаҳои одамон гувоҳи ҳақиқати ин амр аст. Ҳоло аз ёд кардани ашъори Бедил барои хонандагону донишҷӯён худ қадами аввал дар маърифати андешаҳои ин суханвари мумтоз аст. Ин гоми устувор роҳеро дар шинохти рамзу рози калом ва афкори Бедил боз хоҳад намуд. Мо медонем,ки дар гузашта дар бозору чойхонаҳо мардуми тоҷик маҳфилҳои бедилхонӣ меоростанд, ки устод Айнӣ ҳам дар китоби «Ёддоштҳо» ва ҳам дар асари «Мирзо Абдулқодири Бедил» аз маҷолиси фаҳми шеъри ин суханвар ёд кардааст ва намунаҳои шуруҳи шифоҳие аз ин маҳофилро Аҳмади Дониш дар «Наводир-ул-вақоеъ» зикр намуда. Ман чунин меандешам, ки таваҷҷуҳи наслҳои мухталиф ба аз бар намудани намунаҳои ашъори Бедил дар доираи озмун бо шеваи дигар ва ҷадид нусхае тоза аз чунин маҳофили суннатист, ки дар партави ин иқдоми Пешвои миллат эҳё ва ба мазҳари умум роҳ меёбад. Дар канори ин, намунаҳое аз ашъори шоироне, чун Урфии Шерозӣ, Калими Кошонӣ, Толиби Омулӣ, Қудсии Машҳадӣ, Сипандӣ, Ҳоҷӣ Ҳусайни Кангуртӣ ва дигарон ба чашм расид, ки вусъати фарогирии мероси адибони классики тоҷикро аз сӯйи довталабон бозгӯӣ мекунад. Ин, албатта, падидаи қобили таваҷҷуҳ аст, ки ба нуфузи сатҳи маърифати ҷомеа таъкид меварзад. Аммо баробари ин, ба мушоҳида мерасад, ки бастаҳои довталабон бештари маврид такрори ҳамдигаранд. Аксар намунаҳои ғазалу қасида, анвои дигари шеърӣ дар бастаҳо якхеланд. Ин ҳолат бештари маврид дар маводи ширкаткунандагони як шаҳру ноҳия ба мушоҳида мерасад. Масалан, қасидаи «Шикоят аз пирӣ», «Васфи Бухоро», «Модари май»-и устод Рӯдакӣ ва чанд қасидаи дигар аз Сайфи Фарғонӣ, Масъуди Саъди Салмон, Хоқонии Шарвонӣ дар бештар аз ҳаштод дар сади бастаҳо мушоҳида мешавад. Ҳарчанд шуморашон хеле кам аст, аммо довталабоне низ ҳастанд, ки қасидаҳои 100-байтӣ ва бештар аз онро ба сурати комил аз ёд намудаанд. Масалан, довталабе аз шаҳри Душанбе қасидаи «Луҷҷат-ул-асрор»-и Мавлоно Абдураҳмони Ҷомиро, ки сад байт аст, ба сурати комил аз ёд қироат кард. Аз ҳар ҷойи ин қасида, ки ба сурати мунтахаб пурсида шуд, посух гуфт. Аммо бештари довталабон қасоидро гоҳо маврид панҷ-шаш байт интихоб мекунанд, яъне, ба назари онҳо миқдори муқарраршуда дар низомнома ҳосил шавад, кофист. Бештар онҳо ба сурат кор мегиранд, на ба маънӣ. Ман, албатта, ин дидгоҳҳои хешро бар пояи таҷрибаҳои ҳосилшуда изҳор доштам ва фикр мекунам, ки дар номинатсияҳои дигар низ бояд чунин бошад. Таҷрибаҳо нишон медиҳанд, ки бо гузашти ҳафт сол ҳанӯз бастаҳои довталабон ғалатҳои зиёде доранд. Онҳо аксар намунаҳои ашъорро аз шабакаҳои иҷтимоӣ мегиранд, ки дар мавриди мансубияти онҳо ба ин ё он шоир баҳсҳои фаровон аст. Масалан, ғазале бо матлаи Имрӯз касе маҳрами асрори касе нест, Мо таҷриба кардем, касе ёри касе нест. аз номи Мавлонои Балхӣ дар аксари бастаҳо ҷой дорад ва онро довталабон аз худ кардаанд. Аммо дар нусхаҳои хаттӣ ва чопии муътамади «Девони Шамс» ин ғазал мавҷуд нест. Чанд намунаи ғазали дигар низ бо чунин шеваи мансубият ба шоирони дигар низ ҷой дорад. Чунин мушоҳидаҳо дар бахши рубоиёт низ ба чашм мерасад. Дар амри муқаррар намудани сарҳади жанрҳои суннатӣ низ мушкилот ҷой доранд. Гоҳо ғазалҳои тӯлонии хоси шоироне, чун Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ, Бедил, Сайидо, Шавкати Бухороӣ ва дигаронро ба гурӯҳи қасоид шомил кардаанд. Баъдан, достонҳоро ба сурати пароканда интихоб мекунанд. Чун ҳадафи озмун танҳо ҳифз намудани шеър нест, балки дарку маърифати адабиёт низ ҳаст, зарур аст, ки бахши интихоби намунаҳои ашъор таҷдиди назар шавад. Аз нигоҳи аввал, интихоби гузидаи достон метавонад ба маърифати ноқиси матолиб омил гардад. Таҷриба нишон медиҳад, ки довталабони чунин достонҳо ва қасоидро ба сурати комил аз бар намуда ҳам кам нестанд. Ба андешаи мо, дар оянда ба сурати мукаммал ҳифз намудани як бахши достонҳои таркиби осори ҳамосӣ, ки тамомияти маъноиву сужавии муайян доранд, бояд тавсия шавад. Ҳамзамон, ба сабаби дақиқияти сарҳади жанрҳои суннатӣ бояд довталабон ё матни қасоидро комилан азбар намоянд ё ҳадди ақал на камтар аз бист байтро ҳифз кунанд. Вобаста ба ин, ба андешаи мо, таҳияи китобе бо номи «Баёзи фурӯғ» зарур аст, чун дар заминаи омода шудани чунин китоб имкони пешниҳоди гунаҳои комили достонҳо, қасоид, инчунин, матнҳои осори манзуми мутанаввеъ ба миён меояд. Таҷриба нишон дод, ки бархе довталабон то панҷ-шаш сол ширкаткунандаи даври ниҳоии озмун ҳастанд. Аммо таҳлили вазъи намунаҳои ашъори азбарнамуда ва осори мутолиакардаи онҳо ин нуктаро равшан месозад, ки миқдоран эшон дар давоми ин солҳо пеш нарафтанд. Аксаран бо ҳамон 100 ғазалу 100 байт қасидаи соли аввал азбарнамуда ҳамасола ширкат кардаанд. Ба андешаи мо, бо сабаби ду баробар афзудани ҳаҷми ҷоизаҳои озмун, зарурати таҷдиди назар ба меъёрҳои озмун пеш омадааст. Ҳадди ақал миқдори ғазалҳо то ба 150 байт, қасида то 200 байт, рубоиву дубайтӣ 150 адад боло бурда шавад. Ин омил метавонад барои боло рафтани шавқу кӯшишҳои довталабон таъсири пурфайз гузорад. Дар фароварди сухан, як нуктаи муҳимро таъкид кардан мехоҳам. Имрӯз зарурати дар як ниҳоди ҷамъиятӣ муттаҳид намудани ғолибони ин озмун пеш омадааст, то аз зарфияти фикрии онҳо дар оянда ҳамаҷониба ба хотири пешрафти ҷомеа истифода шавад. Дур намеравем, таҷрибаи истифодаи чанд нафар аз ғолибон ба ҳайси довар дар озмун самараи матлуб ба бор овард. Фикр мекунам, ки дар оянда низ аз ин қувваи бузург барои пешрафти кор дар ҳама самтҳо босамар кор гирифта шавад. Нуралӣ НУРЗОД, доктори илмҳои филологӣ, профессори ДДХ ба номи академик Б. Ғафуров, узви ҳайати ҳакамони даври ҷумҳуриявӣ аз рӯйи номинатсияи адабиёти классикии тоҷик
43
07.12.2025 -
Пиряхҳо – хазинаи тиллоии Тоҷикистон ва кафили бақои инсоният Об барои мо манбаи ҳаёт, омили асосии рушди устувори иқтисодӣ ва чун василаи муҳимтарини ҳамгироии минтақавӣ нақши калидӣ мебозад. Аз ин рӯ, ҳифзи пиряхҳо ин ҳифзи ҳаёт дар рӯйи замин аст. Муқаддима Дар оғози асри XXI инсоният бо яке аз ҷиддитарин хатари таърихӣ – тағйирёбии иқлим ва гармшавии глобалӣ рӯ ба рӯ гардид. Имрӯз сайёраи мо ба «бемор»-е монанд аст, ки ҳарорати баданаш рӯз то рӯз баланд мешавад ва агар ҳарчи зудтар пеши роҳи он гирифта нашавад, тақдири сайёраи замин ба фоҷиа меанҷомад. Дар чунин шароит, пиряхҳо на танҳо ҳамчун захираи бузурги оби тоза, балки ҳамчун «тавозун»-и табиат нақши ҳаётиро иҷро мекунанд ва барои ҳаёту зиндагии инсоният бисёр заруранд. Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки бо ифтихор «хонаи об»-и Осиёи Марказӣ номида мешавад, дар саргаҳи ин набард барои бақои табиат қарор дорад. Пиряхҳои сарзамини мо танҳо қуллаҳои барфпӯши зебо нестанд, онҳо хазинаи тиллоии миллат, сарчашмаи рӯшноӣ ва кафили амнияти озуқавории тамоми минтақа мебошанд. Ҳадафи ин мақола таҳлили вазъи имрӯзаи пиряхҳо, инъикоси хатарҳои экологӣ ва арҷгузорӣ ба ташаббусҳои ҷаҳонии Тоҷикистон дар роҳи наҷоти онҳост. Пиряхҳо – сармояи стратегии миллат Дар Тоҷикистони азизи мо, ки 93% ҳудудашро кӯҳҳо, аз ҷумла, кӯҳҳои осмонбӯси ҳамеша барфпӯш ташкил медиҳанд, сарвати аз ҳама бебаҳо, фаровон ва ояндасоз об аст, оби рӯдҳои шӯху пуртуғёни кӯҳӣ. Маҳз истифодаи босамари ҳамин сарвати гаронбаҳо, ки табиат ба Тоҷикистон фаровон ато кардааст, метавонад таъмингари зиндагии шоистаи мардуми кишвар бошад. Агар чунин аст, пас мардуми Тоҷикистон ҷуз истифодаи сарчашмаҳои пурғановати обию энергетикӣ барои таъмини фардои дурахшони Ватани азизи худ роҳи дигар надорад. Дар Тоҷикистон 60% оби минтақаи Осиёи Марказӣ тавлид мегардад. Мутаассифона, аз ин ганҷи бебаҳои табиат самаранок истифода намебарем. То имрӯз ҳамагӣ панҷ фоизи обҳои диёрамонро истифода мебарему халос. Агар Неругоҳи барқт обии «Роғун» сохта ва пурра ба кор андохта шавад, имконоти шодобгардонии боз садҳо ҳазор гектар замин дар ин минтақа ба миён меояд. Гузашта аз ин, имконоти Тоҷикистон доир ба истеҳсол ва содироти неруи арзони барқ ба маротиб боло меравад ва аз ин сарвати аз ҷиҳати экологӣ безарар дигар кишварҳои ҳамсоя низ метавонанд фаровон баҳравар гарданд. Аз ин хотир, бунёди ин иншооти тақдирсоз танҳо ба манфиати мардуми Тоҷикистон набуда, ба нафъи кулли минтақа аст. Иқтидори лоиҳавии неругоҳи «Роғун» бо 6 чарх, 3600 мегаватт буда, сарбанди обанбораш бояд 335 м бардошта шавад. Ҳаҷми умумии оби обанбор 13,3 километри мукааб ва оби судбахшаш 10,3 километри мукаабро ташкил хоҳад дод. Чунин ҳаҷми об бояд давоми 15-17 сол ҷамъоварӣ шавад. Пас аз бо иқтидори пуррааш ба кор даромадан, ин неругоҳ метавонад ҳамасола 13,1 миллиард киловатт неруи барқ истеҳсол намояд. Тибқи таҳқиқотҳои илмӣ, дар ҳудуди Тоҷикистон зиёда аз 13 ҳазор пирях мавҷуд аст, ки масоҳати умумии онҳо тақрибан 8500 километри мураббаъро ташкил медиҳад. Ин захираи бузург сарчашмаи асосии дарёҳои бузурги минтақа, аз ҷумла, Амударё ва Сирдарё мебошад. Аҳаммияти стратегии пиряхҳоро дар ду самти калидӣ дидан мумкин аст: – Гидроэнергетика. Зиёда аз 98% неруи барқи Тоҷикистон дар неругоҳҳои барқи обӣ («Норак», «Роғун» ва ғ.) истеҳсол мешавад. Ин "энергияи сабз" маҳз аз обҳои пиряхҳо ҳосил мегардад. – Кишоварзӣ. 60 фоизи захираҳои оби ҳавзаи баҳри Арал дар Тоҷикистон ташаккул ёфта, миллионҳо гектар заминҳои Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Қазоқистон ва Туркманистонро шодоб мекунанд. Дар ҳудуди мо пиряхи нодири Федченко ҷойгир аст, ки дарозтарин пиряхи водигӣ дар ҷаҳон (берун аз минтақаҳои қутбӣ) ба шумор рафта, дарозии он зиёда аз 70 километр аст. Он ҳамчун "барометр"-и иқлими минтақа хизмат мекунад. Таҳдиди гармшавии глобалӣ ва вазъи имрӯза Бо таассуф бояд қайд кард, ки вазъи пиряхҳо нигаронкунанда аст. Таҳлилҳои олимони соҳаи пиряхшиносӣ нишон медиҳанд, ки дар тӯли чанд даҳсолаи охир таъсири антропогенӣ (фаъолияти инсон) ва гармшавии умумии сайёра боис шуданд, ки дар Тоҷикистон зиёда аз 1000 пирях пурра аз байн равад. Сабабҳои асосии обшавии пиряхҳо инҳоянд: – Баландшавии ҳарорат: афзоиши партовҳои газҳои гулхонаӣ (карбон) ба атмосфера. – Омили чангу намак: хушк шудани Баҳри Арал боиси ба ҳаво хестани миллионҳо тонна чангу намак мегардад. Ин ғубор ба рӯйи пиряхҳои Помиру Тиён-Шон нишаста, ранги онҳоро тира мекунад ва нури офтобро бештар ҷаббида, раванди обшавиро 2-3 маротиба метезонад. Агар ин раванд пешгирӣ карда нашавад, то соли 2050 мо метавонем қисми зиёди пиряхҳои хурдро аз даст диҳем. Ин ҳолат ба оқибатҳои фоҷиабор, аз қабили камобӣ, норасоии барқ, низоъҳо барои об, селҳои харобиовар ва муҳоҷирати экологии аҳолӣ оварда мерасонад. Тоҷикистон – пешсафи ҷаҳон дар масъалаҳои об ва иқлим Дар ҳалли ин мушкилоти глобалӣ нақши Ҷумҳурии Тоҷикистон, махсусан, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хеле барҷаста аст. Тоҷикистон на танҳо мушкилотро баён мекунад, балки роҳҳои ҳалли онро ба ҷомеаи ҷаҳонӣ пешниҳод менамояд. Силсилаи ташаббусҳои дар хусуси об обрӯи кишвари моро дар арсаи байналмилалӣ баланд бардошт. Аммо муҳимтарин дастоварди таърихӣ дар самти ҳифзи пиряхҳо 14 декабри соли 2022 ба вуқуъ пайваст. Маҷмааи Умумии Созмони Милали Муттаҳид бо пешниҳоди Тоҷикистон қатъномаи махсусро қабул кард, ки мувофиқи он: – Соли 2025 ҳамчун «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» эълон гардид. – Рӯзи 21-уми март ҳамчун «Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо» муқаррар карда шуд. – Дар назди СММ Фонди мақсадноки байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо таъсис дода шуд. Ин иқдом исбот намуд, ки Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун ҳимоятгари манфиатҳои башарият дар масъалаи иқлим эътироф шудааст. Роҳҳои ҳифзи пиряхҳо: вазифаи мо чист? Эълон шудани соли 2025 ҳамчун соли ҳифзи пиряхҳо танҳо оғози кор аст. Барои амалан ҳифз намудани ин сарват, бояд чораҳои мушаххас андешида шаванд. Вазифаи мо – насли ҷавон ва зиёиён аз инҳо иборат аст: – Дастгирии илм: мониторинги доимии пиряхҳо тавассути технологияҳои кайҳонӣ ва таҳқиқоти муосир. – Гузариш ба «иқтисоди сабз». Истифодаи самараноки неруи барқ ва ҷорӣ намудани нақлиёти барқӣ барои кам кардани партовҳои газӣ. – Бунёди ҷангалзорҳо. Дарахтон ва растаниҳо «шуш»-и сайёра мебошанд. Маъракаҳои ниҳолшинонӣ дар доманакӯҳҳо иқлимро муътадил месозад. – Маданияти истифодаи об: ҳар як шаҳрванд бояд дарк кунад, ки исрофкории об дар рӯзгор ва кишоварзӣ бояд аз байн бардошта шавад. Хулоса Пиряхҳо танҳо як падидаи табиӣ нестанд; онҳо кафили бақои на танҳо мардуми Тоҷикистон, балки миллионҳо сокини сайёра мебошанд. Аз байн рафтани пиряхҳо маънои аз байн рафтани рӯдҳо ва дар ниҳоят, нобудии ҳаётро дорад. Ташаббусҳои байналмилалии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои мо мояи ифтихор ва ҳамзамон, масъулияти бузург аст. Мо – ворисони ин сарзамини куҳанбунёд, бояд дар татбиқи ин ташаббусҳо саҳмгузор бошем. Ҳифзи пиряхҳо аз ҳар як қатраи оби сарфашуда, аз ҳар як ниҳоли шинондашуда ва аз ҳар як амали неки мо нисбат ба табиат оғоз меёбад. Биёед, бо шиори «Пиряхҳо – тоҷи сари Тоҷикистон» табиати биҳиштосои худро ҳифз кунем ва ба оламиён нишон диҳем, ки мо посбони сазовори ин хазинаи тиллоӣ ҳастем. Мубориз Сабзаев донишҷӯи курси якуми факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон
45
07.12.2025
