Дар ҳама асру замон инсоният барои он талошу такопӯ ва саъйю азм намудааст, ки озоду сарбаланд ва бахтиёру саодатманд бошад. Мусаллам аст, ки чунин рӯзгори фирӯзу боамну рифоҳ танҳо дар заминаи оромию сулҳ ва муҳити озоду дур аз пархошу ҷанг ба одамон муяссар мегардад. Аммо таърих гувоҳ аст, ки дар марҳалаҳои гуногун миллати ҷафокашидаи тоҷик, ки аз табори озодагон маҳсуб меёбад, бар асари ҳуҷумҳои ғосибони аҷнабӣ ва ҷангҳову кашокашҳои дохилии табақаҳои болоии манфиатхоҳ, ҳамчунин, таассубу ҷаҳолату нодонӣ басо дар зери зулму бедодгариҳо қарор гирифта, баҳри наҷоту растагорӣ аз ҳисори бардагию сарафкандагӣ талошу пайкор, муқовимат ва муборизаҳо бурдааст, ки ҳосили он озодию сарафрохтагӣ будааст. Ҳақиқати маълум аст, ки решаи кулли бадбахтиҳо ҷангу қудратталабӣ буда, манфиатҷӯёни фурсатталаб аз ин тохтҳову хунрезиҳо суду фоида гирифтаанд, вале раъияти заҳматкаш азобу фоҷиаҳои мудҳишро дар дилу ҷони хеш таҷрибаву таҳаммул кардааст.

Воқеан, ҷанг амали хатарзо ва бар боди фано додани тамоми умеду орзу ва мақсадҳои некманишонаи инсоният ба шумор меравад. Аз ин хотир, суханони хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки аз минбари Иҷлосияи XVI Шурои Олӣ садо дода буд («Ман ба шумо сулҳ меорам»), зербинои давлатеро гузошт, ки аҳдофаш сулҳу амонӣ ва ваҳдату дӯстии якдилии кулли қишрҳои ҷомеаи Тоҷикистон мебошад. Таъсири фалокатбори ҷанги дохилӣ дар Тоҷикистон солиёни дароз боқӣ монда, дарду доғи он дар ҳар як хонадон эҳсос карда мешавад.

Имрӯз Сарвари давлат дар ҳар як суханронии хеш таъкид мекунанду ҳушдор медиҳанд, ки бояд ваҳдату сулҳро, ки бо баҳои ҷон ба даст омадааст, чун гавҳараки чашм ҳифзу эҳтиёт кунем. Дигар набояд кишвар дар халои ҷаҳлу нодонӣ ва таассубгароии динӣ ғарқ гардида, ҳуқуқу озодиҳои мардум поймол ва худи онҳо дар ба дару ғарибу беватан шаванд.

Таҷрибаи талхи ҷанги дохилӣ бозгӯйи он аст, ки дар ҳама ҳолат бояд неруҳои хирадоину фазлпеша, қишри зиёию интеллектуали ҷомеа дар байни мардум, хусусан, насли наврас ва ҷавонон суҳбату суханрониҳои пурмуҳтаво, ки моҳияти онро нақши бузурги маърифату хирад, андӯхтани илм, фаъолияти созанда бар манфиати кишвар, садоқат ба арзишҳои миллӣ, фарҳангӣ ва ормонҳои волои ватандорӣ ташкил медиҳанд, анҷом бидиҳанд. Зеро бадхоҳону душманони миллату кишвар аз тамоми васоилу абзори дастраси иттилоотию тарғиботӣ истифода карда, бо ҳазёну фалсафафурӯшиҳои ҳангомаҷӯёнаи худ ба торҳои асаби ҷавонон нохун мезананд, ба афкори созандаи эшон латма ворид мекунанд, ки ин оқибатҳои хеле баду фоҷиабор дорад. Аз ин лиҳоз, имрӯз пайваста ба насли наврас ва ҷавонон хотирнишон кардан аз аҳамият холӣ нест, ки ҷанг омили бесуботию парокандагӣ, аз байн рафтани арзишҳои миллию дунявӣ ва сохти давлату давлатдорӣ буда, маҳз ваҳдату ягонагӣ, ки бо талошу ҷоннисориҳои фарзандони сарсупурдаи Ватан, ки дар раъси ин ҳама талошу фидокориҳо Пешвои миллат, Президенти мамлакат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор доранд, ба даст омадааст ва набояд, ҳеҷ қуввае, гурӯҳе ва бадхоҳу бадманише ин муҳити орому бегазандро халалдор созад. Ҳанӯз Бедил дар замони худ огаҳмандона садо баланд карда буд:

Сулҳ як мӯ агар ба ҷанг расад,

Шишаи оламе ба санг расад.

Агар сабабу омилҳои ба вуқуъ омадани ҷанги куллан бемоҳияти шаҳрвандиро дар ҷумҳурӣ ба таври дақиқу одилона таҳлил намоем, мушоҳида мекунем, ки як муддат зуҳур намудани халои маънавӣ, аз мардуму хостаҳои онҳо дур мондану бепарвоӣ зоҳир кардани ҳукуматдорони вақт ва ба гурӯҳҳои ҷудоихоҳу фурсатталаб имкони озодии беҳудуд фароҳам овардан заминаҳои оташу аланга гирифтани кишвар гардид. Тамошогарони ин саҳнаҳои ногаҳонию ба муроду манфиатҳои онҳо хеле-хеле ба мавриду созгор (сарварони гурӯҳҳои ҷиноӣ, пешвоёни мазҳабӣ, аҳзобу ҳаракатҳои сиёсӣ) майдонро бе назорат ва фарох дида, дар пайи амалӣ намудани ҳа­дафҳои нопоку муғризонаи хеш камари ҳиммат бастанд.

Падидаи басо таассуфангезу нобахшиданӣ он буд, ки ба гурӯҳҳои мазҳабию ифротгаро зумрае аз донишмандону зиёиён ноогоҳона ҳамроҳ шуда, иддаои озодию ҳувиятхоҳӣ намуданд. Воқеан, таблиғоти назарфиребонаи воизону ба ном «идеологҳо»-и наҳзатӣ бо истифода аз стереотипҳои қолабию маъмулӣ (камбудию норасоиҳо дар ҳаёти иҷтимоӣ, ҳангома бардоштан аз ин ё он иқдоми пешгирифтаи Ҳукумат, дар маҷмуъ, аз зери нохун чирк кофтан) нафарони зиёдеро ба доми найранги худ мекашанд ва бесабаб нест, ки имрӯз низ ин амалу рафтори онон аз дуриҳо, ҳам­чунон, бешармона идома меёбад. Бадбахтӣ дар солҳои 90-ум он буд, ки сарнавишти мардуми заҳматкаш, ки як пора нонашро бо меҳнати ҳалол дарёфта, бо аҳли оила ва пайвандонашон бо ҳам медиданд, ба дасти раҳбарони аслан, бемавқеъ, беирода ва аз санъати давлатдорӣ фарсахҳо дур афтод.

Дарвоқеъ, нақши шахсияти сиёсӣ дар таърих таҳлил ва натиҷагирӣ шуда, басо бузург арзёбӣ гардидааст. Мутаассифона, роҳбарони вақти ҷумҳурӣ бо тафаккури қолабӣ, ки баста ба таълимоту андӯхтаҳои идеологии Шуравӣ буд ва дарку эҳсос накардани вазъияти ногувори баамаломада, иродату талош аз худ нишон надоданд, ки низому тартиб ва оромиро ҷорӣ намоянду таҳким бахшанд. Ҳол он ки низоми давлатдорӣ, таври маълум, бар мабнои адолату раъйиятпарварӣ, гӯш фаро додан ба арзу хостаҳои мардум, машварат оростан бо фозилону донишмандон ва пешгирӣ аз ҷангу хунрезиҳо бақову пойдор хоҳад буд. Ҳангоме ки тарсу ҳарос, беиродагӣ, дар ғами ҷони худ будан, аз мушкилиҳо тарсидан ва худро аз мардум дур гирифтан роҳбарони вақти ҳукуматро фаро гирифт, охирин умед ба ояндаи дурахшон аз байн рафт ва табиист, ки раъияти дар аъроф монда, ба вазъу носеҳии гурӯҳҳои ифротию силоҳбадаст гӯш фаро додан ва думболи онҳо рафтанд. Ҳосилу паёмади ин худфиребию ҳамҳамаангезиҳо чӣ шуд, ба ҳамагон маълум аст.

Ҷанге сар зад, ки оқибати онро касе пешгӯйӣ карда наметавонист. Ва кишвар бесоҳиб монд, мардумони зиёд рӯ ба фирор оварданд, хонаҳову корхонаҳову заводҳо сӯхтаву вайрону валангор гардида, аз куштаҳо пуштаҳо ба вуҷуд омад. Сӯхтану куштану сарзаминеро ба харобазор табдил додан аз амалҳои зуданҷоме ба шумор мерафт, ки дар сар то сари кишвар ба амал омад. Аммо пеши роҳи сели даҳ­шатбори ҷангро гирифтан, мардумро сарҷамъ намудан, харобаҳоро обод кардан, қабл аз ҳама, сулҳу ваҳдатро таҳким бахшидану баҳри рушду тараққии Ватан талошу фидокорӣ аз сар гирифтан амали саҳлу осоне набуд. Ва мардум ниҳоят сарвари дилсӯзу соҳибирода ва ҷонфидои худро дар симои Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дарёфтанд. Аз рӯзҳои нахустини ба сари қудрат омаданашон Сарвари давлат босароҳат эълон намуданд, ки сохти ҳукуматдории Тоҷикистон демократӣ, дунявӣ, ҳуқуқбунёд ва иҷтимоӣ хоҳад буд. Дар ин кишвар ҳуқуқу озодиҳои мардум муҳтарам шуморида шуда, дасти ҳама гуна зӯроварию таассуби динӣ, ақидаҳои ифротию хурофотӣ ва ғояҳои мазҳабии маҳдудкунандаи иштироки меҳнаткашон дар идораи дав­латдорӣ кӯтоҳ аст. Воқеан, сохтори дунявӣ баёнгари дар заминаи илму хирад ва дастовардҳои илмӣ фаъолият кардану рушд бахшидани соҳаҳои гуногуни хоҷагии халқ ба шумор меравад.

Дар меҳвари пешрафту ободии мамлакат инсони созандаи муосир қарор дошта, вай бо донишу тафаккури илмӣ ва ҷаҳонбинии пешқадам иқдому навовариҳо нишон дода, нақши барҷастаи худро дар масъалаи ба оламиён муаррифӣ кардани кишвар мегузорад. Оре, дар замони соҳибистиқлолӣ Тоҷикистон ба дастовардҳои беназир ноил гардид, ки ин музаффарияту комёбиҳо самараи сулҳу ваҳдат мебошад, ки заминаи он ҳанӯз 27 июни соли 1997 бо ба тасвиб расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба таври қатъӣ гузошта шудааст.

Мусаллам, ки имрӯз кишвари мо ба марҳалаи нави рушд ворид гардидааст, аз як тараф, раванди бунёдкориҳо вусъат ёфта, аз ҷониби дигар, сатҳи зиндагии мардум беҳтар шудааст, ки дар меҳвари ин ҳама дастоварду комёбиҳо Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор доранд. Маҳз талошу пайкор ва ҷонфидоиҳои Сарвари давлат аст, ки имрӯз дар мамлакат фазои сулҳу субот танинандоз бу­да, мардум бо дасту дили гарм дар бунёди ҷомеаи навини кишвар саҳми муносиб мегузоранд. Мо ҳамрӯза тавассути воситаҳои ахбори омма шоҳид мегардем, ки ба ифтихори 35-солагии Истиқлоли давлатӣ дар ҳар гӯшаву канори мамлакат созанда­гиҳо ҷараён доранд ва кишвари мо тадриҷан симои хешро ба таври чашмрас дигаргун мекунад. Пешвои миллат зимни сафар ба шаҳру навоҳии кишвар чандин иншооти иқтисодиву иҷтимоӣ ва фарҳангиро мавриди баҳрабардорӣ қарор медиҳанд, ки аз пешрафти бомароми мамлакат шаҳодат медиҳанд.

Шоистаи таъкид аст, ки нақши Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳалли муш­килоти глобалӣ низ бориз мебошад, ки дар ин миён метавон аз ташаббус­ҳои Пешвои миллат вобаста ба тағйирёбии обу иқлим ёдовар шуд. Дар зимн, Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мубориза бо терроризму экстремизм ва гардиши ғайриқонунии маводи мухаддир пешгом мебошад. Яъне, имрӯз Тоҷикистон дар арсаи ҷаҳонӣ ҳамчун кишвари сулҳофару бунёдкор ва ташаббускор шинохта шудааст.

Дар ин масъала Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти кишвар, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёми хеш ба Маҷлиси Олӣ (21 декабри соли 2021) хеле бамаврид зикр намуданд: «Мову шумо хуб дар ёд дорем, ки даҳ соли аввали истиқлолият барои мардуми Тоҷикис­тон марҳалаи озмоиши бисёр сахту сангини таърихӣ буд. Аз ин лиҳоз, хо­тирнишон месозам, ки ин рӯзҳои орому осуда ба мардуми мо ба осонӣ муяссар нашудаанд. Барои расидан ба бузургтарин дастоварди замони истиқлолият – сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ, ноил шудан ба зиндагии босаодати имрӯза ва бунёди Тоҷикистони навин, ки ҳоло аҳли башар онро мешиносад ва эътироф мекунад, мардуми шарафманди тоҷик содиқона заҳмат кашиданд, мушкилоту маҳрумиятҳои ниҳоят вазнинро аз сар гузаронданд, фидокориву ҷоннисориҳо нишон доданд ва қаҳрамониҳо карданд».

Ҳамакнун, вазифаю рисолати устодону омӯзгорон дар муассисаҳои таъ­лимӣ аввалқадам аз он иборат аст, ки насли наврасро дар руҳияи ормонҳои миллӣ, эҳсоси ватандӯстӣ, ғояҳои патриотизму хештаншиносӣ ва садоқат ба арзишҳои маънавӣ тарбия намоянд. Насли созанда ва ҷавонони кӯ­шову серғайрат бояд ҷанбаю омилҳои таҳким ёфтани оромию ваҳдат ва суботу сулҳро дар кишвар омӯхта, аз воқеаҳои баамаломада хулосаи дақиқу саҳеҳ бароранд. Ба таблиғи гумроҳкунандаи гурӯҳҳои мухталифи сиёсӣ, ки дар хориҷи кишвар сукунат доранд, фирефта нашаванд, зеро ҳангома бардоштан зери шиорҳои «озодӣ», «демократия», «гуманизм» ва «ватандӯстӣ»-и дурӯғин ба ҷуз манфиатхоҳию қудратталабӣ сухане беш набуда, дасисаҷӯён бо ин шеваю усул мағзи ҷавононро заҳролуд кардан мехоҳанд.

Аммо тири ин бадгавҳарон ҳеҷ гоҳ ба ҳадаф нахоҳад расид. Мардуми шарифи Тоҷикистон хулосаи худро дар ин шебу фарози марҳалаи кӯтоҳи таърихӣ баровардаву ба натиҷаи ниҳоӣ расидаанд, ки беҳтарин ганҷинаи ҳастӣ сулҳу оромӣ ва ваҳдату муттаҳидӣ ба шумор меравад.

Насриддин ОХУНЗОДА,

номзади илми филология,

бознашр аз нашрияи "Омӯзгор"